Cytologia złuszczeniowa błony śluzowej nosa u dzieci z chorobami atopowymi w postaci astmy, atopowego zapalenia skóry i alergicznego nieżytu nosa

Abstract

Cytologia błony śluzowej nosa pozwala ocenić komórki znajdujące się w jej obrębie i wykorzystywana jest głównie jako badanie dodatkowe w otolaryngologii. Ocena ta dotyczy zarówno komórek nabłonka jak i komórek napływowych. Obraz cytologiczny błony śluzowej nosa odzwierciedla procesy toczące się w jej obrębie. Zmiany w składzie komórek zachodzą w odpowiedzi na zakażenia o różnorodnej etiologii, a także czynniki zewnętrzne. Fakt ten czyni je cennym uzupełniającym badaniem diagnostycznym, a jednocześnie pozwala na monitorowanie przebiegu choroby i odpowiedzi na zastosowaną terapię. Badanie jest proste, bezbolesne, nieinwazyjne, a jednocześnie tanie i możliwe do wielokrotnego wykonania u jednego pacjenta. W populacji pediatrycznej badanie to wykorzystywane jest stosunkowo rzadko, dotyczy przede wszystkim dzieci w trakcie diagnostyki nieżytu nosa. Rosnące w ostatnich dekadach rozpowszechnienie schorzeń atopowych, sięgające 20% populacji, zarówno na świecie jak i w Polsce, czyni je istotnym problemem klinicznym. Wśród chorób atopowych u dzieci wyróżniamy przede wszystkim atopowe zapalenie skóry, astmę i alergiczny nieżyt nosa. W zależności od wieku dziecka manifestacja kliniczna atopii zmienia się, a naturalny przebieg choroby atopowej z przechodzeniem jednej postaci atopii w drugą określa się terminem marszu alergicznego. Reakcja alergiczna tocząca się w obrębie górnych dróg oddechowych może spowodować jednoczesną alergizację w dolnych drogach oddechowych, a zmiany te często współistnieją. Celem pracy była ocena obrazu cytologicznego błony śluzowej nosa u dzieci z chorobą atopową. Celami szczegółowymi było ustalenie czy występują ilościowe i jakościowe różnice cytogramów w zależności od rodzaju choroby atopowej (AZS, ANN, astma), a także płci i wieku badanych dzieci. Ponadto oceniono przydatność badań cytologicznych błony śluzowej nosa dla wczesnego rozpoznania choroby atopowej określając jej czułość i swoistość. Badaniem objęto 140 dzieci w wieku od 4 miesięcy do 17 lat, w tym 76 chłopców i 64 dziewczynki. Wśród dzieci z chorobą atopową 30-cioro stanowiły dzieci z AZS, 30-cioro - dzieci z astmą, a 46 - dzieci z ANN. Grupę kontrolną tworzyło 34 dzieci bez schorzeń atopowych. W badaniach cytologicznych zastosowano technikę pobierania wymazu z nosa szpatułką wymazową. Preparaty z jam nosa wybarwiano hematoksyliną i eozyną, a następnie oceniano w mikroskopie świetlnym w powiększeniu 400x stosując metodę pół-ilościową. Zliczano co najmniej kilkaset komórek w reprezentatywnych polach widzenia, a powstały cytogram przedstawiał procentowy udział poszczególnych komórek w preparacie. Oceniano komórki nabłonka: walcowate, płaskie i podstawne oraz kubkowe, a także komórki napływowe – eozynofile i neutrofile. Jedyną istotną statystycznie grupą komórek różnicującą dzieci ze schorzeniem atopowym i bez schorzenia atopowego były eozynofile, których w grupie dzieci chorych stwierdzono istotnie więcej. Analiza porównawcza cytogramów w poszczególnych podgrupach wykazała, że zarówno w grupie dzieci z ANN jak i astmą w stosunku do grupy kontrolnej istotnie częściej występowały eozynofile. Tendencji tej nie obserwowano w grupie dzieci z AZS. W grupie dzieci z ANN rzadziej w stosunku do grupy kontrolnej występowały komórki walcowate. Z kolei w grupie dzieci z AZS obserwowano częstsze w porównaniu do grupy kontrolnej występowanie komórek kubkowych, a rzadsze – neutrofilów. Analiza korelacji pomiędzy komórkami wykazała przede wszystkim ujemną zależność zarówno pomiędzy neutrofilami i komórkami walcowatymi, jak i eozynofilami i komórkami walcowatymi. Ponadto wykazano dodatnią korelację pomiędzy komórkami walcowatymi a kubkowymi. Poza częstszym występowaniem neutrofilów u dziewczynek w grupie dzieci z astmą nie wykazano, aby płeć dziecka wpływała na obraz cytologiczny błony śluzowej nosa. Dla analizy zależności obrazu cytologicznego błony śluzowej nosa od wieku dziecka przyjęto podział na trzy podgrupy wiekowe: dzieci do 4-go roku życia włącznie, dzieci w wieku 5-11 rok życia włącznie oraz dzieci od 12-go roku życia. Istotne statystycznie różnice stwierdzono jedynie w grupie dzieci z ANN i astmą. W grupie z ANN statystycznie częściej komórki płaskie i podstawne występowały w grupie wiekowej do 4-go roku życia w porównaniu do grupy 5-11 rok życia oraz do grupy od 12-go roku życia. Ponadto statystycznie częściej komórki walcowate stwierdzano u dzieci z grupy najstarszej w porównaniu do grupy 5-11 rok życia. W grupie dzieci z astmą stwierdzono, że komórki neutrofilowe występowały częściej w grupie najmłodszych w porównaniu z grupą 5-11 rok życia. Przyjmując jako istotną eozynofilię wartość co najmniej 5% wszystkich komórek w cytogramie, czułość cytologii złuszczeniowej błony śluzowej nosa w alergicznym nieżycie nosa wyniosła 52,2%, w astmie - 33,3%, w atopowym zapaleniu skóry – 13,3%. Swoistość badania w schorzeniach atopowych wyniosła 94,1%. Na podstawie obserwacji w trakcie przeprowadzonych badań własnych można uznać, że cytologia błony śluzowej nosa u dzieci jest badaniem prostym, nieinwazyjnym i nieobciążającym. Badanie to jest pomocnym elementem diagnostycznym w schorzeniach atopowych u dzieci, tj. przede wszystkim w przypadku alergicznego nieżytu nosa, a w ograniczonym zakresie – również astmy. W oparciu o przeprowadzone badania i uzyskane wyniki ustalono następujące wnioski: badanie cytologiczne błony śluzowej nosa u dzieci z alergicznym nieżytem nosa jest pomocnym badaniem diagnostycznym o wysokiej swoistości i umiarkowanej czułości; u dzieci z atopowym zapaleniem skóry i/lub astmą przydatność badania cytologicznego błony śluzowej nosa jest ograniczona z uwagi na niską czułość metody; w zależności od wieku w cytogramach błony śluzowej nosa u dzieci z ANN i/lub astmą występują różnice w ilości komórek neutrofilowych i walcowatych; płeć dziecka nie wpływa na obraz cytologiczny błony śluzowej nosa; badanie cytologiczne błony śluzowej nosa z oceną eozynofilii w rozmazie może być przydatne dla wczesnego rozpoznania choroby atopowej u dzieci.