Ocena hospitalizacji żołnierzy Polskich Kontyngentów Wojskowych w Klinice Psychiatrii i Stresu Bojowego WIM w latach 2005-2011

Abstract

Wojsko Polskie bierze udział w misjach zagranicznych od 1953 roku. W latach 1953-1973 kierowano na misje osoby słabo przygotowane do takiej służby, często bez znajomości języków obcych. Żołnierze ci wykonywali zadania niezwiązane z narażeniem na kontakt ogniowy, zwykle o charakterze obserwacyjnym, logistycznym, bądź rozjemczym. Byli kierowani na misje w niewielkiej liczbie, mieszkali w złych warunkach, nie zapewniano im opieki polskich lekarzy i psychologów. Dopiero w 1973 roku w Egipcie sformowano pierwszą polską jednostkę wojskową, a w r. 1978 powstał tam pierwszy polski szpital polowy. Po raz pierwszy Polacy uczestniczyli w interwencji zbrojnej w 1991 r. (Operacja Pustynna Burza). W 1998 r. po raz pierwszy wysłano na misję zwarty pododdział z macierzystej jednostki w kraju. W latach 1953-2003 ok. 50 tys. Polaków wzięło udział w 52 misjach, bądź międzynarodowych operacjach wojskowych. W tym czasie poległo lub zmarło 51 żołnierzy, a około 400 doznało kalectwa. W latach 2003-2011 największe zaangażowanie Polski miało miejsce w Iraku i Afganistanie, ale Wojsko Polskie było obecne również w 7 innych krajach (Kongo, Czad, Gruzja, Kosovo, Bośnia-Hercegowina, Liban, Syria). W tym okresie wzięło udział w misjach kolejne 50 tys. osób. Do końca 2011 r. w Iraku poległo 22, a w Afganistanie 37 uczestników misji z Polski. Wobec zwiększenia udziału Polaków w misjach, obciążonego większym zagrożeniem zdrowia i życia, zmieniono zasady badań lekarskich żołnierzy. Aktualnie wszyscy żołnierze przed wyjazdem i po powrocie do kraju, obok diagnostyki somatycznej, podlegają obowiązkowemu badaniu przez psychologa i psychiatrę. W 2010 r. wprowadzono program osłony psychologicznej, złożony z trzech etapów opieki, tj.: przygotowanie; pobyt na misji; profilaktyka i kontrola po misji. Służby medyczne NATO korzystają z amerykańskiej klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-IV, natomiast w polskiej ochronie zdrowia obowiązuje międzynarodowa klasyfikacja ICD-10. Definicje zaburzeń związanych ze stresem różnią się zależnie zastosowanej od klasyfikacji. Zaburzenia psychiczne związane ze służbą na misji mogą być efektem urazów psychicznych i/lub uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Dotychczasowa ocena zaburzeń psychicznych u polskich uczestników misji była oparta na krótkotrwałe j obserwacji wybiórczo dobieranych małych grup żołnierzy. Brak jest szerszych opracowań dotyczących polskich realiów, uwzględniających opiekę medyczną, orzecznictwo i pragmatykę służby. Brak również opracowań katamnestycznych dotyczących przebiegu zaburzeń psychicznych u uczestników misji w dłuższym przedziale czasu. Celem pracy było ustalenie rodzaju, etiologii i znaczenia orzeczniczego zaburzeń psychicznych u hospitalizowanych żołnierzy. Dokonano tego przez: opracowanie charakterystyki osobowej i służbowej badanych; ustalenie związku cech osobowych badanych i ich doświadczeń misyjnych z rodzajem i znaczeniem orzeczniczym stwierdzonych zaburzeń psychicznych; oceny przełożenia dokonanych ustaleń klinicznych na decyzje administracyjne podjęte na podstawie ustawy o weteranach działań poza granicami państwa. Ocenie poddano 290 historii chorób z hospitalizacji w Klinice w latach 2005-2011, wszystkich 205 żołnierzy, którzy wcześniej brali udział w misjach poza granicami. Dane z historii chorób usystematyzowano sporządzonym na potrzeby oceny kwestionariuszem określonym jako „Wyciąg z historii choroby”. Kwestionariusz zawierał dane socjodemograficzne, biograficzne, przebieg służby oraz przebieg i wyniki hospitalizacji w Klinice. Korpusy osobowe żołnierzy porównano pod kątem niektórych cech osobowych i służbowych (wiek, wykształcenie, stan cywilny, specjalność wojskowa, miejsce i staż służby, wyjazdy na misje, pobyty w Klinice). Na podstawie rozpoznań, dynamiki objawów oraz wcześniejszych orzeczeń komisji lekarskich, podzielono badaną populację na trzy grupy, zależnie od przewidywanych następstw orzeczniczych. Do grupy I - ofiary traumy psychicznej i fizycznej na misji - zakwalifikowano 69 osób (33,6%), do grupy II - przewlekłe zaburzenia psychiczne w następstwie długotrwałej służby - 48 (23,4%), a do grupy III – pozostali - 88 (43,0%). Cechy wyodrębnione w kwestionariuszu poddano analizie statystycznej z zastosowaniem testu χ2 Pearsona. Oznaczano również współczynnik V-Cramera zależności między zmiennymi. Z Departamentu Spraw Socjalnych MON pozyskano dane, którzy z żołnierzy objętych badaniem złożyli wniosek i uzyskali status weterana. Analizę statystyczną badanego zbioru historii chorób uzupełniono analizą jakościową przypadków reprezentatywnych dla poszczególnych grup oraz korpusów osobowych, dla zilustrowania: podłoża zaburzeń, przebiegu leczenia, następstw orzeczniczych, wnioskowania i uzyskania uprawnień na mocy ustawy o weteranach. Wśród hospitalizowanych było 27 oficerów (13,2% ogółu), 132 podoficerów (64,4%) oraz 46 szeregowych (22,4%). Jedynie 10% pierwszorazowych zgłoszeń do Kliniki było efektem ewakuacji z rejonu misji. Pogorszenie zdrowia po powrocie do kraju było sześciokrotnie częstszym powodem przyjęć do Kliniki, niż ewakuacje. Analiza cech osobowych i służbowych hospitalizowanych żołnierzy nie dała podstaw do wyodrębnienia określonych typów osobowych uczestników misji. W pracy wykazano brak wpływu cech osobowych sprzed służby wojskowej oraz przebiegu hospitalizacji na dalszą prognozę orzeczniczą. Większość cech charakteryzujących przebieg służby, w szczególności pobyt na misji, miała istotny wpływ na prognozowanie orzecznicze i ewentualne uzyskanie statusu weterana poszkodowanego. Spośród 205 hospitalizowanych wniosek o przyznanie ustawowego statusu weterana złożyło 70 (34,1%) pacjentów. Status weterana działań poza granicami państwa uzyskało 22 (31,4%), a weterana poszkodowanego 48 (68,6%) wnioskujących. Dwie trzecie (145) hospitalizowanych w Klinice nie wnioskowało o status weterana w okresie objętym badaniem. Najliczniej o ustawowe uprawnienia wnioskowali pacjenci z grupy I (32) i w najwyższym odsetku uzyskali oni status weterana poszkodowanego (29). Status weterana działań poza granicami państwa w najwyższym odsetku uzyskali pacjenci z grupy II (9). Status weterana poszkodowanego z powodu zaburzeń psychicznych nadano również 6 osobom (co ósmy weteran poszkodowany), u których wcześniejszy pobyt w Klinice nie wykazał zaburzeń psychicznych kwalifikujących ich do grupy I. Brak specyficznych predyktorów anamnestycznych oraz istotna rola zdarzeń w trakcie misji wskazują, że niezbędna jest indywidualna, szczegółowa ocena każdego przypadku. Fakt, że tylko jedna trzecia (70 spośród 205) badanych żołnierzy ubiegała się o status weterana, wskazuje na konieczność zmian w procedurze nadawania tych uprawnień. Hospitalizacje psychiatryczne żołnierzy, ujawniających zaburzenia psychiczne po powrocie z misji, stanowią zatem niezbędną składową opieki medycznej nad tą populacją.